هر آنچه باید در مورد مهارت های حل مسئله بدانید و راهکار های تقویت آن
- زمان تقریبی مطالعه 13 دقیقه
- 1557
مقدمه
همانطور که در محتوای مهارت‌های زندگی اشاره کردیم، مهارت حل مسئله یکی از مهارت‌های زندگی می‌باشد. مهارت حل مسئله فرآیندی ذهنی، منطقی، آگاهانه و هدفمند بوده که شامل: کشف، آنالیز و حل مسائل و مشکلات می‌شود. هدف نهایی حل مسئله غلبه بر موانع و چالش‌ها و پیدا کردن بهترین راه‌حل مناسب برای مسائل است، جهت غلبه بر مشکلات لازم است که شما در زندگی شخصی و زندگی شغلی خود، از مهارت‌های حل مسئله استفاده نمایید. در این محتوا از سایت پزشک کسب و کار قصد داریم شما را با مهارت‌های حل مسئله، دلایل اهمیت و ابزارهای ضروری، مهارت‌های ضروری در این زمینه، مراحل فرآیند آن آشنا خواهیم کرد و در انتها به تکنیک‌های مهارت حل مسئله، برخی نکات مهم در این راستا و راهکارهایی جهت تقویت این مهارت‌ها می‌پردازیم.
مهارت‌های حل مسئله چیست؟
مهارت حل مسئله (Problem Solving)، یک فرآیند شناختی ــ رفتاری که توسط خود فرد هدایت شده و وی تلاش می‌کند با کمک آن، راه‌حل‌های مؤثر و سازگار برای مسائل زندگی روزمره خود را بیابد. بهترین راه حل برای رفع مشکلات را نمی‌توان به صورت تعریف کلی ارائه دارد بلکه وابسته به موقعیتی که فرد در آن قرار دارد، راهکارها متغیر است. در بعضی از مسائل بهترین روش این است که افراد اطلاعات خود را بالا ببرند و دانسته‌های قبلی خود را به کار ببندند. برخی مواقع هم بهتر است افراد از خلاقیت خود به صورت بداهه استفاده کنند. در حقیقت یادگیری مهارت‌های حل مسئله به شما کمک می‌کند در مواجهه با تعارضات راه‌حل‌های گوناگون را در نظر گرفته و بهترین آن‌ها را انتخاب نمایید. همانطور که در محتوای مهارت‌های زندگی اشاره کردیم، مهارت حل مسئله به توانایی شما برای حل مشکلات به موقع، به صورت مؤثر و بدون موانع کمک می‌کند. پاسخ مناسب به راه‌حل و دریافت بازخورد از ابعاد ضروری این مهارت محسوب می‌شود.
مهارت حل مسئله به چه دلایلی اهمیت دارد؟
حل مسئله برای افراد و سازمان‌ها امری بسیار مهم است؛ زیرا به شما توانایی کنترل بر محیط را می‌دهد. در اینجا به برخی از دلایل اهمیت این مهارت اشاره می‌کنیم.
1. بهبود عملکرد: همانطور که می‌دانید بین افراد، سازمان و محیط ارتباط پیچیده وجود دارد که همواره در حال تغییر است و هر اقدام فرد به شکل مستقیم و غیرمستقیم بر آن‌ها تأثیرگذار است. این وابستگی متقابل شما و دیگران را توانا می‌سازد که جهت حل مشکلات پیچیده با یکدیگر همکاری نمایید و به بهبود عملکرد خود بپردازید. حل مسئله به شما کمک می‌کند تا روابط را درک کرده، مهارت‌های ارتباطی مؤثری داشته باشید و تغییرات و پیشرفت‌های لازم را جهت رقابت در محیطی که دائماً در حال تغییر و دگرگونی است بکار ببرید.
2. استفاده از فرصت‌ها: این مهارت به شما در نوآوری، خلاقیت و بهبود و توسعه محیط شما کمک می‌کند. این مهارت به شما این امکان را می‌دهد که در محیط، فرصت‌ها را شناسایی کرده و از آن‌ها بهره ببرید تا در نهایت بتوانید بر آینده خود کنترل داشته باشید.
3. شما را متمایز می‌کند: افراد جهت انجام وظایف و مسئولیت‌های خود آموزش دیده‌اند و در کارهایی که انجام می‌دهند، مهارت و دانش کسب کرده‌اند ولی با این وضعیت هم افراد به سختی قادر هستند مشکلات غیرمنتظره را حل نمایند. در صورتی که در محل کار خود بتوانید با مهارت حل مسئله، مسائل و مشکلات موجود در سازمان را حل و گره گشایی کنید به راحتی مورد توجه و قدردانی قرار خواهید گرفت.
4. غیر ممکن را ممکن می‌کند: همانطور که می‌دانید دانش به خودی خود برای حل مشکلات و مسائل کافی نیست، بلکه استفاده از دانش در جهت حل مسئله سبب ایجاد راه‌حل می‌شود. استفاده درست از دانش و بکارگیری تکنیک‌های حل مسئله به شما و سازمان‌ها کمک می‌کند تا بر چالش‌های بزرگ غلبه کنید و آن‌ها را حل نمایید.
5. پرداختن به رویدادهای آینده: همواره افراد آموخته‌اند که فرآیندها را شناسایی و از روابط علت و معلولی آن آگاه شوند. این مهارت علاوه‌بر اینکه شما را توانا می‌سازد که زمان خرابی چیزها، آن‌ها را اصلاح نمایید بلکه با کمک آن براساس تجربه گذشته و وقایع حال، می‌توانید اتفاقات آینده را هم پیش‌بینی کنید و همچنین می‌توانید بر احتمال وقوع این رویدادها تأثیر بگذارید و در صورت وقوع، تأثیر آن را به تأخیر بیندازید.
6. ترمیم چیزهایی که با مشکل مواجه‌اند: برخی از چیزها به مرور زمان فرسوده شده و برخی دیگر از همان روز نخست دارای نقص هستند. همانطور که می‌دانید محیط شخصی و کار شما پر از تعاملات و فرآیندهایی است که دارای نقص بوده یا به شکل درستی کار نمی‌کنند؛ از این‌رو مهارت حل مسئله به افراد، توانایی تشخیص این مسائل، پیدا کردن علت خرابی آن و در نهایت تعیین مسیر عملی جهت ترمیم آن‌ها را می‌دهد.
7. باعث افزایش اعتماد به نفس شما می‌شود: ایجاد و خلق روش حل مسئله و توانایی استفاده از تکنیک‌های مسئله باعث می‌شود که اعتماد به نفس شما افزایش یابد و به علت اینکه به توانایی خود در حل مسائل و مشکلات اعتماد و اطمینان کامل دارید دیگر زمان خود را صرف نگرانی دربارۀ بروز مشکلات احتمالی ممکن نمی‌کنید.
ابزارهای ضروری برای حل مسئله چه هستند؟
- خلاقیت
- کار تیمی
- تصمیم‌گیری
- هوش هیجانی بالا
- مهارت‌های تفکر منطقی
دلایل ضعف در مهارت حل مسئله چیست؟
1. تکیه بیش از حد به دانش خود: یکی از دلایلی که باعث ضعف شما در مهارت حل مسئله می‌شود این است که بیش از حد به دانش خود تکیه می‌کنید. در واقع علاوه‌بر افزایش دانش در زمینه‌های مختلف، همواره نیاز به یادگیری مهارت‌هایی همچون: تفکر خلاقانه، تفکر منطقی، تفکر نقادانه دارید؛ زیرا افزایش دانش به خودی خود سبب توانمندی شما در جهت حل مسئله نمی‌شود، بلکه بکارگیری دانش و انواع تفکر و مهارت‌ها به صورت همزمان است که شما را توانا می‌سازد تا ضعف‌های موجود در حل مسائل را برطرف نمایید.
2. اشتباه گرفتن نشانه‌ها با دلایل واقعی مشکلات: برخی افراد بدون اینکه دلیل آن را بدانند، بخش عمده‌ای از انرژی خود را جهت سازگاری با نشانه‌های مشکل صرف می‌کنند؛ بنابراین جهت شناخت دلایل مشکلات و مسائل باید با نتیجه گیری، ذهن خود را به چالش بیندازید تا بتوانید فراتر از مشکل را دیده و آن‌ها را برطرف نمایید.
3. جستجوی راه‌حل‌های سریع به جای راهکارهای مؤثر: جستجوی راه‌حل‌های سریع و عجولانه برای مشکلات و مسائل سبب می‌شود بدون توجه به رابطه علت و معلولی این راه‌حل‌ها را باور کنید و به همین علت افراد کمی به هسته اصلی مشکلات دست پیدا کرده و به انتخاب راهکارهای غیرمؤثر مجبور می‌شوید.
چگونه می‌توانید مهارت‌های حل مسئله را در خود افزایش دهید؟
روش‌های بسیاری وجود دارند که بااستفاده از آن‌ها متوجه می‌شوید که چگونه مهارت حل مسئله را در خود افزایش دهید. برخی نکات را که رعایت آن‌ها سبب تقویت مهارت حل مسئله می‌شود، عبارتند از:
- تعریف و بررسی علت مشکل
- ایجاد گزینه‌های راه‌حل
- ارزیابی و انتخاب گزینه‌ها
- اجرای راهکارها
مهارت‌های ضروری و مهم در زمینۀ توانایی‌های حل مسئله چه مواردی هستند؟
- مهارت‌های تحلیلی
- مهارت‌های سازگاری
- مهارت‌های تیم‌سازی
- مهارت‌های پژوهشی
- مهارت‌های ابتکار عمل
- مهارت‌های تفکر خلاق
- مهارت‌های ارتباطی مؤثر
- مهارت‌های تصمیم‌گیری
- مهارت‌های انعطاف‌پذیری
- مهارت‌های گوش دادن فعال
- مهارت‌های اعتماد و اطمینان داشتن
فرآیند حل مسئله شامل چه مراحلی می‌شود؟
1. شناسایی مشکل و مسئله: این مهارت به طور مستقیم با تعریف مسئله ارتباط دارد؛ بنابراین در صورتی که با یک مشکل پیچیده یا یک مسئله ساده رو‌به‌رو باشید، تنها موردی که بااهمیت است درک روشن و واضح شما از مسئله است.
2. جمع‌آوری اطلاعات مرتبط: پیش از جستجو جهت راه‌حل، در مرحله نخست باید تعریف روشن و واضحی از مسئله ارائه داده و علت‌های ممکن و فوریت آن را ارزیابی نمایید در واقع باید بدانید که آن مشکل جزئی، بزرگ‌تر از جزئی یا یک مشکل جدی و بحرانی هست. در این مرحله می‌توانید به تجربیات مشابه پیشین خود مراجعه نموده و علت مشکلات مشابه پیشین را بررسی نمایید یا از افرادی که با مسئله‌ای همانند مسئله شما مواجه شده بودند، کمک بگیرید.
3. شناسایی راه‌حل‌های احتمالی و ممکن: پس از مرحلۀ تحقیق در رابطه با مسئله و علت‌های آن، باید به شناسایی راه‌حل‌های احتمالی و ممکن بپردازید. شما می‌توانید از راه ثبت دیدگاه‌های متفاوت در مرحله پیش به راه‌حل‌های مختلف دست یابید. این مرحله نیازمند خلاقیت و بارش فکری است؛ زیرا باید چندین راه‌حل ایده‌آل را لیست نمایید.
4. تصمیم‌گیری: در این مرحله یک لیست از تمامی راه‌حل‌های احتمالی در دست دارید که باید در این مرحله دوباره آن‌ها را بررسی کرده و تلاش کنید راه‌حل‌هایی که به نظرتان دور از ذهن و غیرممکن هست را از لیست خود حذف نمایید و با این کار (کاهش کمی راه‌حل‌ها)، کیفیت آن‌ها را ارتقا دهید.
5. عملی کردن تصمیم (پیاده‌سازی): در این مرحله چند راه حل در دست دارید که باید جهت اثربخشی، هر راه‌حل را سنجیده و آن را عملی نمایید. در این مرحله باید ابتدا یک راه‌حل را انتخاب نموده و آن را با روشی برنامه‌ریزی شده به مرحله اجرا درآورید. البته توجه داشته باشید که در این مرحله نباید عجله کنید؛ زیرا سبب بی‌برنامگی و عدم اثربخشی راه‌حل می‌شود.
6. منتظر بودن برای نتایج (پیگیری بازخورد): در این مرحله باید نتایج حاصل از اقداماتی که برای حل مسئله انجام دادید را بررسی نمایید تا بتوانید در مورد اقدامات بعد تصمیم‌گیری نمایید. توجه داشته باشید که این کار مستلزم ارزیابی دقیق نتایج است.
تکنیک‌های مهارت‌های حل مسئله
روانشناسان، اساتید مهارت‌های زندگی و منابع مختلف در این زمینه برخی تکنیک‌های حل مسئله را معرفی کرده‌اند. که شما باتوجه به شخصیت خود می‌توانید تکنیک مناسبی را انتخاب نموده و بااستفاده از آن به حل مشکلات احتمالی اقدام نمایید. در اینجا چهار مورد از تکنیک‌های پرکاربرد و مؤثر در این زمینه را به شما معرفی خواهیم کرد.
- روش کتوو: این تکنیک بسیار مناسب برای سازمان‌ها، شرکت‌ها و ... است؛ زیرا امکان شناسایی مشکل، اهداف سازمان و ... وجود دارد و با بررسی چک لیست‌هایی که اشاره می‌کنیم قادر هستید جهت مشکلات به‌وجود آمده، راه‌حل پیدا نمایید. تمامی عناصر همچون: مشتری‌ها، بازیگران، مالکان، روند تحلیل، جهان‌بینی و محدودیت‌های محیطی، چشم‌اندازهای نوینی را پدید می‌آورند و به بررسی مسئله کمک می‌کنند. این تکنیک پیش از مشارکت فعالانه سایر اعضای تیم، اطلاعات جامع را جهت حل مسائل فراهم می‌کند.
- روش پنج چرا: این تکنیک به شما کمک می‌کند تا سریع‌تر ریشه‌های یک مسئله را پیدا کنید و استفاده از این تکنیک، انعطاف‌پذیری بسیاری برای شما ایجاد کرده و همچنین با سایر تکنیک‌ها قابل ترکیب است. در روش پنج چرا باید سریع از پاسخ به سوال بعدی حرکت نمایید؛ زیرا این کار موجب مشخص شدن یک تصویر کلی از مسئله می‌شود.
- تحلیل ریشه‌ای علت: یکی از تکنیک‌های حل مسئله، تجزیه و تحلیل ریشه‌ای علت پدید آمدن مشکل است. این تکنیک اغلب هنگامی که روند کارها با مشکل مواجه می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد در مجموع علل ایجاد مسائل مختلف بوده و می‌تواند جسمی (این علت‌ها عادی و ملموس هستند.)، انسانی (هنگامی که انسان مرتکب خطایی شود یا کاری ضروری را انجام ندهد.) و سازمانی (این دسته از علل درمورد سیستم، سیاست یا روندی است که مورد استفاده دیگران قرار می‌گیرد.) باشد.
- نمودار استخوان ماهی: همانطور که می‌دانید برخی مشکلات، حاصل ترکیب چندین مسئله است و سبب آشفتگی می‌شوند. تکنیک استخوان ماهی که تحت عنوان «ایشیکاوا» شناخته می‌شود، راه‌حلی است که برگرفته از آناتومی ماهی است. بااستفاده از این روش، اعضای یک تیم قادر هستند برای ایجاد طوفان فکری در رابطه با بررسی علل ایجاد مشکل، دست به کار شوند.
نکات مهم در زمینۀ بهبود مهارت حل مسئله
- دائماً تحقیق کنید
- به صورت دیگری فکر کنید.
- خود را از مشکل جدا نمایید.
- استقبال کننده پیشنهادات باشید.
- دیگران را در زمان حل مسئله مشاهده نمایید.
- به دنبال موقعیت‌هایی جهت حل مسائل باشید.
- تا حد ممکن راه‌حل‌های زیادی را جمع‌آوری نمایید.
- به جای مشکل و مسئله بر روی راه‌حل آن تمرکز نمایید.
- با ساده‌سازی مسائل، مهارت حل مسئله را در خود تقویت کنید.
- جهت تقویت مهارت حل مسئله، ذهن خود را از افکار مثبت پر کنید.
- در حوزۀ تخصصی خودتان دانش‌ها و مهارت‌های فنی بیشتری کسب کنید.
- آن را به صورت جزئی تجزیه و تحلیل نمایید. به جای اینکه به صورت کلی تجزیه و تحلیل کنید
- بااستفاده از روش‌ها (به عنوان مثال: روش پنج چرا) مسئله را به روشنی و واضح تعریف کنید.
- با آمادگی در برابر مشکلات و مسائل، مهارت‌های حل مسئله را در خود افزایش داده و تقویت کنید.
با چه راهکارهایی می‌توانید مهارت حل مسئله را در خود تقویت کرده و باعث رشد شغلی خود شوید؟
- استفاده از نقشه ذهنی
- تمرین همدلی و پشتکار
- تقویت ذهن با حل معما
- داشتن خواب کافی و باکیفیت
- ایجاد فاصله بین خود و مسئله
- انجام ورزش‌های ملایم و ضربه‌ای
- قرار دادن یوگا در برنامه روزانه خود
- استفاده از یک چارچوب استراتژیک
- متخصص شدن در حوزۀ تخصصی خود
- پرس و جو دربارۀ روش‌های نوین تمرینی
- داشتن یک سرگرمی برای خود (فوتبال بازی کردن و ...)
- در نظر گرفتن تجربیات گذشته خود و کمک گرفتن از دیگران
- تهیه یک دفترچه یادداشت برای نوشتن ایده‌هایی که به ذهنتان می‌رسد.
نتیجه گیری
حل مسئله در واقع استفاده از منطق برای درک شرایط و دستیابی به یک راه‌حل مناسب و هوشمندانه است. در حقیقت، زمانی که شما از مهارت حل مسئله برخوردار باشید، قادرید مشکلات احتمالی آینده را پیش‌بینی کرده و جهت جلوگیری یا کاهش اثرات منفی این مسائل و مشکلات، بهترین و مناسب‌ترین اقدام را انجام دهید. در این محتوا از سایت پزشک کسب و کار شما را با مهارت حل مسئله، دلایل اهمیت و ابزارهای ضروری، شیوه‌های افزایش این مهارت، مراحل فرآیند حل مسئله آشنا کردیم و در انتها به نکات مهم و انواع تکنیک‌های مهارت حل مسئله و راهکارهای تقویت این مهارت پرداختیم.
نوشتن یک نظر
نظر