هر آنچه باید در مورد مهارت های زندگی بدانید و راه های تقویت این مهارت

مهارت‌های زندگی یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین مهارت‌هایی است که همواره انسان‌ها به آن نیاز دارند. ممکن است افراد بسیاری را دیده باشید که توانایی مواجه با مشکلات و چالش‌ها را ندارند و این افراد در معرض بسیاری از آسیب‌های اخلاقی و رفتاری قرار خواهند گرفت. یادگیری مهارت‌های زندگی سبب می‌شود که افراد به صورت مؤثر بتوانند با مشکلات مواجه شوند و این موضوع نشان دهندۀ اهمیت و ضرورت مهارت‌های زندگی است. در این محتوا از سایت پزشک کسب و کار قصد داریم شما را با مهارت‌های زندگی، اهمیت و انواع این مهارت، مزایا و کاربرد مهارت‌های زندگی آشنا خواهیم کرد و در انتها شیوه‌هایی را جهت توسعه و ارتقا این مهارت‌ها به شما ارائه می‌دهیم.

مهارت‌های زندگی چیست؟

اصطلاح مهارت‌های زندگی (Life Skills) برای شما آشناست و تعریف آن دشوار نیست؛ این مهارت‌ها به شما برای زندگی بهتر کمک می‌کنند. سازمان جهانی بهداشت چنین تعریفی از مهارت‌های زندگی ارائه داده است: "به مجموعه مهارت‌ها و توانایی‌ها در جهت انجام رفتارهای مثبت، هنجار و سازگار به شکلی که فرد بتواند با این مهارت‌ها و توانایی‌ها، چالش‌ها و مشکلاتی که با آن مواجه است را رفع کند، مهارت‌های زندگی گفته می‌شود." برنامۀ آموزش مهارت‌های زندگی، برنامه‌ای پیشگیرانه با هدف افزایش سطح سلامت روان و پیشگیری از آسیب‌های روانی ــ اجتماعی است که از طرف این سازمان تدوین شده است. در حقیقت توانایی‌هایی که زمینۀ رفتار مطلوب و سازگاری را برای فرد فراهم می‌کنند که این توانایی‌ها فرد را قادر می‌سازد تا نقش‌ها و مسئولیت‌های اجتماعی خود را بپذیرد و بدون آسیب به خود و دیگران، با انتظارات، مشکلات و خواسته‌ها مواجه شود.

انواع مهارت‌های زندگی

سازمان بهداشت جهانی در سال 1993 ده مهارت را به عنوان مهارت‌های زندگی مشخص نموده‌اند که عبارتند از:

1. مهارت همدلی: همدلی در لغت به معنی یادگرفتن شیوۀ درک احساسات دیگران است. با آموزش این مهارت شما قادر هستید دیگران را در شرایط‌های مختلف درک کرده و از طرف دیگر تفاوت‌های فردی را بپذیرید و همچنین روابط بین فردی خود را با افراد مختلف توسعه و بهبود ببخشید.

2. مهارت حل مسئله: حل مسئله یعنی تعریف دقیق مشکل و چالشی که فرد با آن مواجه شده است، شناسایی راه‌حل‌های موجود، انتخاب راه‌‌حل مناسب و اقدام آن و نهایتاً ارزیابی فرآیند حل مسئله تا دچار دغدغه و اضطراب نشوید و از شیوه‌های نادرست و غیرسالم برای حل مسئله خود استفاده نکنید.

3. مهارت تصمیم‌گیری: این مهارت عبارتست از: انتخاب بین دو یا چند اقدام. حل مسئله، تصمیم‌گیری شامل انتخاب بین راه‌حل‌های ممکن برای یک مسئله است. تصمیم‌گیری می‌تواند از طریق یک فرآیند شهودی، استدلال یا ترکیب این دو صورت بگیرد.

4. مهارت خودآگاهی: این مهارت به شما در شناسایی نقاط قوت، ضعف، نیازها و ترس‌های خود کمک می‌کند تا بتوانید آن‌ها را مدیریت کنید. در حقیقت با یادگیری این مهارت، به شما آموزش می‌دهد که چه موقعیت‌ها و شرایطی برای شما فشار آور هستند. پنج عنصر مهارت خود آگاهی عبارتند از: شناخت واقع‌بینانه از خود؛ شناخت صفات و ویژگی‌های خود؛ شناخت افکار، باورها و ارزش‌ها؛ شناخت توانایی‌ها، پتانسیل‌ها، استعدادها و پیشرفت‌ها؛ احساس رضایت و نارضایتی از خود و زندگی.

5. مهارت تفکر نقادانه: این مهارت به معنای توانایی تحلیل عینی اطلاعات موجود باتوجه به تجربه‌های شخصی و شناخت آثار ارزش‌های اجتماعی، همسالان و رسانه‌های گروهی بر رفتار فردی و تفسیر این اطلاعات برای خود است. اصول تفکر نقادانه عبارتست از: پرسشگری سوالات مناسب جهت درک دقیق مطالب؛ جمع‌آوری اطلاعات از منابع مختلف؛ ارزیابی اطلاعات جمع‌آوری شده درباره مطالب مطرح شده و ارزش‌گذاری آن‌ها؛ در نظر گرفتن و انتخاب بهترین راه‌حل برای مطالب (نتیجه گیری).

6. مهارت تفکر خلاق: توانایی تفکر خلاق و خلاقیت یک مهارت پایه‌ای و سازنده جهت دستیابی به سایر مهارت‌های مرتبط با سبک تفکر است. این مهارت به شما آموزش می‌دهد که به شیوۀ متفاوت بیندیشید و از تجربۀ معمولی و متفاوت خود فراتر بروید و راه‌حل‌های جدید که منحصربه‌فرد و خاص خودتان است، خلق کنید. نحوۀ پرورش تفکر خلاق در خود و دیگران شامل این موارد است:

- تقویت تصورات ذهنی خود و دیگران

- استفاده از طرح‌های ذهنی به جای مدل

- پرسش سوالاتی که پاسخ‌های متعددی دارند.

- سرمشق و الگو قرار دادن رفتارهای افراد خلاق

- گسترش اطلاعات و تجربیات در موقعیت و شرایط‌های مختلف

- استفاده از روش‌ها و فنون ویژۀ تفکر خلاق همچون بارش فکری

- کشف پاسخ‌های تازه در زمان مطرح شدن پرسش‌های عجیب و غریب

7. مهارت ایجاد و حفظ روابط بین فردی: این مهارت به شما کمک می‌کند تا به کمک آن تعامل مثبتی با اعضای خانواده و افراد مختلف داشته باشید و مرز روابط را تشخیص داده و قادر هستید با دیگران همکاری نمایید. مهمترین عوامل تأثیرگذار در روابط بین فردي عبارتست از: ابراز وجود، سوال پرسیدن، اهمیت دادن، احترام گذاشتن، گوش دادن فعال، نه گفتن، کار گروهی.

8. مهارت برقراری ارتباط مؤثر (مهارت ارتباطی): این مهارت به شما آموزش می‌دهد که جهت درک موقعیت دیگران چگونه به صحبت‌های آن‌ها گوش دهید و چگونه دیگران را از احساسات و نیازهای خود آگاه نمایید تا علاوه‌بر به‌دست آوردن خواسته‌های خود، طرف مقابل هم احساس رضایت کند. هفت عامل مؤثر جهت برقراری ارتباط مؤثر عبارتست از: گوش دادن فعال، همدلی و همدردی، صریح و صادق بودن، خودشناسی و خودآگاهی، شناسایی افکار دگرگون شده، حفظ آرامش و احترام به طرف مقابل، ابراز مخالفت به شیوۀ مناسب و درست.

9. مهارت مقابله و مدیریت استرس: با این مهارت شما یاد می‌گیرید که چگونه با تنش و فشارهای برآمده از زندگی مواجه شوید. نکته‌ای که در مورد این مهارت مهم و دارای اهمیت بوده، این است که ایجاد مهارت‌های مقابله‌ای سالم به شما کمک می‌کند، آشفتگی، پریشانی، هیجان خود را کاهش داده یا از روبه‌رو شدن با موقعیت‌ها و شرایط‌های استرس‌زا اجتناب کنید.

10. مهارت تنظیم و مدیریت هیجان و احساسات: این مهارت به معنای شناخت هیجان‌ها و تأثیر آن‌ها بر رفتار شما و نحوۀ مدیریت هیجان‌ها و احساسات شدید و مشکل‌ساز همچون خشم است. محققان این مهارت‌ها را به صورت توانایی افزایش و کاهش هیجانات در صورت نیاز، تعریف کرده‌اند که معتقدند منجر به حفظ سلامت و عملکرد سیستم هیجانی افراد می‌شود.

همانطور که می‌دانید یادگیری هر یک از این مهارت‌ها فرآیندی زمان‌بر است که نیازمند سعی، تلاش و پشتکار افراد است که در نهایت سبب موفقیت در بسیاری از جنبه‌های زندگی می‌شود و بدون تردید هر کدام از این مهارت‌ها در جایگاه خود می‌تواند یک محتوای جداگانه باشد.

یادگیری مهارت‌های زندگی چه ضرورت و اهمیتی دارد؟

همانطور که می‌دانید مهارت در لغت به معنای «استفاده آگاهانه و توانمندانه از دانش است.» هر فردی باید دانش و آگاهی‌های ضروری برای زندگی اجتماعی را به‌دست آورده و آن را در زندگی خود بکار بگیرد. مهارت‌های عزت نفس، اعتماد به نفس و خودآگاهی از پایه‌های مهم توانایی‌ها و ضعف‌های هر فرد است که با این سه ویژگی قادر هستید از تمامی فرصت‌های زندگی خود استفاده نموده و از سوی دیگر آمادگی لازم را جهت مواجه با خطرات ممکن خواهید داشت.

همانطور که پیش‌تر گفته شد، فقدان مهارت‌های زندگی در فرد سبب می‌شود در مقابل چالش‌ها، مشکلات و ناملایمت‌های زندگی به رفتارهای ناسازگار و ویرانگر روی بیاورد. براساس تحقیقات یکی از علت‌های اعتیاد در افراد، ناتوانی آن‌ها در مواجه با سختی‌ها و چالش‌های زندگی است، از این‌رو آموزش مهارت‌های زندگی سبب می‌شود که افراد شیوۀ رویارویی با مشکلات را آموزش ببینند و در برابر چالش‌ها و سختی‌ها فرد آسیب‌پذیر و شکننده نباشد و به سوی رفتارهای ویرانگر همچون اعتیاد کشیده نشود. کسب مهارت‌های زندگی باعث افزایش مسئولیت‌پذیری برای سلامت خود و تصمیم‌گیری مطلوب در زمینه بهداشت خود می‌شود و در کل نوع زندگی سالمی را دنبال خواهید کرد و از طرف دیگر قادر هستید براساس استعداد و پتانسیل‌های خود عمل کرده و آمادگی لازم را جهت مواجه با تغییرات و نیازهای زندگی آینده کسب کنید.

مهارت‌های زندگی چه مزایایی دارد؟

برخی از مزایای این مهارت عبارتند از:

• تقویت اعتماد به نفس
• تقویت مهارت‌های ارتباطی
• تأمین آرامش و لذت از زندگی
• رفع فشارهای روانی از سوی محیط
• تأمین سلامت جسمی و بهداشت روانی
• تقویت مدیریت خانواده و تربیت فرزندان
• بالندگی، خودشکوفایی، شادابی و خوشبختی
• سازش و تحمل مشکلات اقتصادی و احتیاجات معیشتی
• ایجاد و برقراری رابطۀ لذت‌بخش با امکانات، تکنولوژی و محیط زندگی
• شیوۀ سازگاری با خواسته‌ها و انتظارات مختلف خود، خانواده، همسر، فرزندان، دوستان، همکاران و جامعه

با چه روش‌هایی می‌توانید مهارت‌های زندگی را در خود توسعه و ارتقا دهید؟

• آموزش در عمل: در این روش امکان دارد در قالب آموزش‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت مهارت‌های زندگی را آموزش دهید.
• کارگاه‌های آموزشی: در این روش آموزش رسمی وجود ندارد و هر فردی سعی می‌کند باتوجه به فضایی که در آن حضور دارد، به انتشار مطالبی را در قالب فیلم، داستان، نوشته‌ای در شبکه‌های اجتماعی بپردازید یا برخوردی که با دیگران در محیط (فیزیکی) یا شبکه‌های اجتماعی (مجازی) دارید در واقع نمونه‌هایی از رفتار متناسب با مهارت‌های زندگی را آموزش دهید.
• آموزش به افراد آسیب‌پذیر: همانطور که می‌دانید در میان کودکان و بزرگسالان، افراد آسیب‌پذیری وجود دارند که به خاطر شرایط خود نمی‌توانند جهت یادگیری مهارت‌های زندگی اقدام کنند یا امکان دارد آگاهی نداشته باشند که این مهارت‌ها برای آن‌ها مفید و پرکاربرد است. ممکن است این دسته از افراد توسط دولت‌ها، سازمان‌های مردم نهاد یا حتی توسط هر یک از شما در برخوردهای روزمره که با آن‌ها دارید، آموزش ببینند.

نتیجه گیری

امروزه با وجود پیشرفت‌ها و تکنولوژی‌ها، زندگی شما در حال تغییر و تحول است و این تغییرات سریع، شما را با چالش‌ها و مشکلاتی در زندگی مواجه می‌سازد که جهت حل این چالش‌ها، نیازمند یادگیری و بهبود مهارت‌های زندگی در خود هستید. در صورت فقدان این مهارت‌ها، شما در مقابله با مشکلات و چالش‌ها آسیب‌پذیر شده و حتی ممکن است در معرض انواع اختلالات روانی، عاطفی و اجتماعی قرار بگیرید؛ بنابراین جهت جلوگیری از آسیب‌های ویرانگر در مقابل مشکلات و سختی‌های زندگی، آموزش و بهبود مهارت‌های زندگی نقش چشمگیر و مؤثر دارد. در این محتوا از سایت پزشک کسب و کار شما را با مهارت‌های زندگی، ضرورت و اهمیت آن، انواع این مهارت‌ها آشنا ساختیم و در انتها مزایا و کاربرد آن و شیوه‌هایی جهت توسعه و ارتقا این مهارت‌ها به شما ارائه نمودیم.